نسیم

گرچه در اين حمله و هجوم , آتش به كاشانه تنها يادگار رسول خدا افتاد , و گل محمدي (ص ) مظلومانه در پشت در، پرپرگشت و سينه دريايي اش شكافت و پهلويش بشكست؛ اما در عين حال، او، قد خميده از ظلم و ستم را برافراشت و با دست الهي خود به دامن ولايت آويخت و با تمسك به حبل الله المتين و با صلابت و شهامتي بي نظير از حقانيت اميرمومنان عليه السلام سخن‌ها گفت، و از غربت او نشان ها داد.

زهراي اطهرعليها السلام دفاع جانانه اي از ولايت اميرمومنان عليه السلام نمود و در اين راه , مشتاقانه جام پرافتخار شهادت را سر كشيد و افتخار اولين شهيد راه ولايت را تا ابد به نام خود ثبت كرد; ولي اين دفاع نيز همانند خود آن بانوي بزرگوار , در هاله اي از غربت مظلوميت قرار گرفت و آن گونه كه سزاوار بود به شيعيان وي نيز منتقل نشد.

به رغم عمر بسيار كوتاه حضرت صديقه طاهره عليها السلام , پس از ارتحال پدر بزرگوارشان , آثار به يادگار مانده از ايشان در آن دوران بحراني و پرتنش , بيانگر عزم راسخ و صلابت و شجاعت فوق العاده حضرت در دفاع از ولايت اميرمومنان عليه السلام است . جديت ايشان در اين راه , كه منجر به شهادت مظلومانه اش شد , نشان از توجه ويژه و اهتمام خاص حضرت به مسئله امامت امت و زمامداري جامعه مسلمانان دارد.

از جمله محورهايي كه در احتجاجات و سخنان حضرت زهرا عليهاالسلام جلب توجه مي كند , نقل « حديث غدير » است كه موضوع نوشتار حاضر نيز همين مطلب است . در اين نوشتار تلاش شده است استنادات حضرت به حديث غدير , در حد امكان از منابع كهن و معتبر حديثي و تاريخي جمع آوري و تقديم علاقمندان به غدير گردد; اما قبل از پرداختن به اين موضوع , پاسخ به دو سوال ضروري به نظر مي رسد :

الف ـ چرا حضرت فاطمه زهراعليها السلام محور بحث قرار گرفته است

ب ـ چرا در ميان سخنان ايشان , فقط به حديث غدير پرداخته شده است

چرا حضرت زهرا(س )

چه ويژگي هايي در شخصيت حضرت زهراعليها السلام هست كه موجب شده ايشان به عنوان محور اصلي بحث , انتخاب و استناد آن حضرت به حديث غدير , از اهميت خاصي برخوردار گردد و حتي بر اعتبار آن حديث بيافزايد

دلايل فراواني براي انتخاب حضرت زهراعليها السلام وجود دارد از جمله :

1 ـ حضرت زهراعليها السلام نزديك ترين نسبت را با رسول خداصلي الله عليه وآله وسلم داشت . او يگانه دختر رسول خداصلي الله عليه وآله وسلم بود كه نسل پاك نبوي از طريق او ادامه مي يافت و امامان از فرزندان ايشان بودند. احترام فوق العاده پيامبر خدا نسبت به اين دختر , حاكي از شخصيت ممتاز او بود و سفارش هاي مكرر ايشان به مومنان درباره حفظ حرمت او , منزلت بس عالي او را براي همگان روشن ساخته بود. حضرت زهرا بيش از همه , متوجه اين موقعيت عالي بود و سنگيني بار مسووليت را نسبت به اين جايگاه , بر دوش خود احساس مي كرد و به همين علت بيشترين تلاش خود را جهت استفاده كامل و مفيد از اين موقعيت , براي ياري دين خدا و امام حق به عمل آورد.

2 ـ قرآن منزلتي رفيع و عظمتي خاصي براي حضرت فاطمه عليها السلام تعريف كرده است . در آيه مباهله با تعبير « نسائنا » از ايشان ياد شده و در آيه تطهير , خداوند بر پاك و مطهر بودنشان شهادت داده است . در سوره « الانسان » با يادآوري داستان اطعام يتيم و مسكين و اسير و اخلاص وصف ناشدني ايشان , از برترين پاداش هاي الهي در حق آنان ياد شده است . و در كوچك ترين سوره قرآن يكي از بزرگ ترين عطاياي الهي به حضرت رسول صلي الله عليه وآله وسلم , وجود نازنين زهراي اطهر , كه حقيقت كوثر است , معرفي شده و در آيه مودت , محبت ايشان اجر رسالت نبوي صلي الله عليه وآله وسلم به شمار آمده است .

همه اينها و آيات ديگر , بيانگر مقام رفيع معنوي و كمال عبوديت و عصمت ايشان بوده و جايگاه خاص هدايتي ايشان را در جامعه اسلامي تبيين مي نمايد.

3 ـ فاطمه زهراعليها السلام در دوران غربت اسلام به دنيا آمد و از همان اوان كودكي , در كانون اصلي مبارزه , با طعم سختي ها و مشكلات آشنا شد. هيچ كس مانند او شاهد زحمات طاقت فرسا و شبانه روزي رسول خداصلي الله عليه وآله وسلم نبود. گرد و غبار خستگي , با دستان كوچك او از رخسار مبارك رسول خداصلي الله عليه وآله وسلم پاك مي شد و در خلوت هاي پيامبر , او بود كه درد دل هاي پدر را به گوش جان مي شنيد و با نثار محبت هاي خود او را غرق در سرور مي كرد و همانند مادري دلسوز , سر حضرت را بر دامن مي گرفت و آرام بخش دلش مي گشت ; تا آنجا كه از پدر لقب « ام ابيها » را دريافت نمود. حضرت زهراعليها السلام نمي توانست بعد از ارتحال رسول خداصلي الله عليه وآله وسلم شاهد پژمرده شدن نهال نورس اسلام باشد , كه با آن همه زحمات رسول خدا از زمين سر برآورده بود. آيا شخصيتي مانند زهراعليها السلام مي توانست در مقابل اين مسئله , خاموش بنشيند و نگران نباشد

4 ـ حضرت زهراعليها السلام همسري اميرمومنان عليه السلام را بر عهده داشت كه دومين شخصيت ممتاز جهان اسلام , بلكه جهان بشريت بود. پيوند اين دو نور الهي از نوع پيوندهاي عادي زميني نبود; بلكه بنا به تصريح رسول خداصلي الله عليه وآله وسلم اين ازدواج يك « پيوند آسماني » بود و اگر علي عليه السلام نبود , براي زهراي اطهرعليها السلام همسري شايسته پيدا نمي شد. شناخت حضرت از شخصيت اميرمومنان عليه السلام عميق ترين شناخت ها بود. آنچه راكه ديگران فقط شعاعي از علي عليه السلام ديده بودند , ايشان با تمام وجود خود لمس كرده بود از اخلاص و صفاي علوي و از سوز دل و خير خواهي وي آگاه بود. او از جان گذشتگي هاي فراوان علي عليه السلام و شهادت طلبي هاي او را همواره تجربه كرده بود. فاطمه عليها السلام پيكر پرجراحت علي عليه السلام را بارها و بارها مداوا نموده بود و شاهد بود چگونه زخم هاي گذشته التيام نيافته , زخم هاي جديدي بر همان جا مي نشيند; اما علي عليه السلام خم به ابرو نمي آورد و هميشه در پيشاپيش صف مجاهدان در راه خدا قرار داشت .

5 ـ حضرت زهراعليها السلام در بيت نبوت بزرگ شده بود و در دوران ده ساله حكومت اسلامي در كانون اصلي حوادث مهم سياسي و اجتماعي قرار داشت و با تيزبيني و هوشياري فوق العاده خود , تمامي جريانات آشكار و پنهان را مي شناخت و از ويژگي هاي افراد موثر نيز آگاهي كامل داشت . او از يك سو , رسول خدا را ديده بود كه براي تداوم صحيح حكومت اسلامي و بالندگي و رشد آن , تدابير مختلفي مي انديشيد و زمينه سازي هاي لازم را براي امامت اميرمومنان عليه السلام فراهم مي آورد و از سوي ديگر , شاهد نگراني هاي رسول خدا و ياران نزديك وي از وجود جريانات مخفي و مرموز در بطن جامعه بود كه در صدد بودند با دستيابي به قدرت , مسير حكومت اسلامي را تغيير دهند.

با وفات رسول خدا نگراني ها جدي تر شد و جريانات پنهان سر برون آوردند و از بحران به وجود آمده بيشترين استفاده را كرده و بر اوضاع مسلط شدند. زهراي اطهرعليها السلام با آگاهي كامل از تدابير رسول خدا جهت امامت اميرمومنان عليه السلام و با شناختي كه از شخصيت علي عليه السلام داشت , كه يگانه فرد شايسته براي زمامداري مسلمانان بود و با اطلاع از اوضاع سياسي جامعه نوپاي اسلامي كه با صدها خطر مواجه بود , وظيفه خود مي دانست كه از حق الهي اميرمومنان عليه السلام دفاع نمايد و در اين راه , هيچ كوتاه نيايد. به همين دليل بيشترين حمله نيز به ايشان شد و خشن ترين برخوردها با او صورت گرفت و آن حضرت نيز با كمال شجاعت و شهامت تا پاي جان ايستاد.

6 ـ همان گونه كه با آغاز رسالت پيامبراسلام شخصيت ممتازي چون خديجه در كنار ايشان قرار گرفت و در دوران غربت اسلام , با تمام توان و استعداد به ياري حضرتش پرداخت , با آغاز امامت اميرمومنان عليه السلام نيز , شخصيت بي نظيري همانند فاطمه زهرا به حمايت از ايشان شتافت و همه سرمايه هاي خود را در دفاع از مولاي متقيان نثار كرد. او با سعي و تلاش شبانه روزي خود غبار غربت را از رخسار اميرمومنان عليه السلام زدود و تحمل بارسنگين مظلوميت را براي ايشان آسان نمود و به حق , لقب « اولين شهيد راه ولايت » را به خود اختصاص داد. اولين شهيد راه ولايت يعني كسي كه در آن فضاي پر شبهه , و آكنده از فتنه هاي گوناگون كه در لابلاي غبار برخاسته از آشوب و بلوا همه را گرفتار كرده بود , بتواند با حفظ بصيرت خود , لحظه اي در تشخيص حق خطا نكند و در دفاع از حق , كم ترين ترديدي به خود راه ندهد. چنين انتظاري در آن شرايط , فقط از حضرت زهراعليها السلام انتظار مي رفت و بس . الحق كه ايشان اين رسالت را به نحو احسن و اكمل به انجام رساند. به راستي آن حضرت با كلام و عمل خود نشان داد كه « ولايت » , قلب تپنده مكتب و روح دين است و بر كساني كه دغدغه حفظ مكتب دارند , جانفشاني در راه ولايت و گذشتن از همه تعلقات براي پاسداري از امامت , مهم ترين وظيفه است . به همين دليل است كه تك تك كلمات ايشان سندي زنده و گويا و در كمال اعتبار براي همه دلسوزان دين و امت است ; سندي كه با خون پاك حضرت زهراعليها السلام به امضا رسيده است و همچون امانتي گرانبها در دستان شيعيانش قرارگرفته , تا با اقتدا به آن بزرگوار , راه پر فراز و نشيب دفاع از دين و ولايت را با قدم هاي استوار و پر صلابت بپيمايند.

چرا غدير

با اينكه سخنان زيادي در موضوعات مختلف از حضرت زهراعليها السلام نقل شده است , چرا در مقاله حاضر حديث غدير مورد توجه قرار گرفته است چه خصوصياتي علاوه بر خصوصيات زماني در حديث غدير هست كه محور اصلي بحث گشته است

 در جواب بايد گفت : گرچه شيعه براي اثبات ادعاي خود ـ مبني بر امامت اميرمومنان عليه السلام و جانشيني ايشان نسبت به پيامبر ـ دلايل فراواني دارد; اما در اين ميان , حديث غدير از ويژگي ها و امتيازاتي برخوردار است كه آن را نسبت به دلايل ديگر , برتر و شاخص تر كرده است ; از جمله :

 1 ـ علاوه بر محدثان شيعه كه همگي حديث غدير را نقل كرده اند , اغلب محدثان بزرگ اهل سنت و مورخان جهان اسلام حديث غدير را نقل و صحت آن را تاييد نموده اند; تا آنجا كه اگر كسي در صحت اين حديث ترديد داشته باشد , بايد به همه احاديث ديگر و حتي مسائل بديهي اسلام نيز با ديده ترديد بنگرد.

.2 گرچه رسول خدا در فرصت هاي مختلف و موقعيت هاي متفاوت , بر امامت و جانشيني حضرت علي عليه السلام تصريح كرده بودند; اما اعلام رسمي اين مطلب مهم در « غدير خم » بوده است . با توجه به اينكه اين اعلام بعد از « حجه الوداع » بود و همه مسلمانان متوجه نزديك شدن حادثه رحلت پيامبر بودند و به طور طبيعي در انتظار معرفي جانشين ايشان به سر مي بردند; رسميت بيشتري به روز غدير داده بود.

 3 ـ اجتماع عظيم مردم نيز در غديرخم , كم نظير بود . بيشتر مسلمانان از مناطق مختلف و قبائل گوناگون , در آن جمع حضور داشتند و در حقيقت نقش پيك رسول خدا را بر عهده داشتند , تا « پيام غدير » را به عنوان مهم ترين خبر حج آن سال به منطقه خود برده و ديگر مسلمانان را از اين رويداد سرنوشت ساز آگاه سازند. با توجه به اين نكته كه حج آن سال نيز آخرين حجي بود كه مسلمانان به همراهي رسول خداصلي الله عليه وآله وسلم برگزار كرده بودند و حالت وداع با آن حضرت را داشت , حساسيت حديث غدير بيشتر آشكار مي شود.

 4 ـ آماده كردن فضا براي اعلام اين خبر مهم و سرنوشت ساز , تاثير به سزايي در ماندگار شدن حادثه غديرخم داشت . رسول خدا اين اجتماع را در محلي تشكيل داد كه در آنجا راه هاي مختلف از هم جدا مي شد. بنابراين به جمعي كه از آن محل گذشته بودند , ندا دادند كه جهت استماع سخنان رسول خدا باز گردند و به جمع حاضر گفتند مقداري صبر كنند تا بقيه نيز به اين محل برسند. سپس منبري فراهم كردند و رسول خدا در اجتماع عظيم مردم به سخنراني پرداخت .

 مقدمه چيني هاي حضرت در سخنانش و سوالاتي كه از مردم كردند و سپس صراحت كلام حضرت در معرفي اميرمومنان عليه السلام و بلندكردن دست وي و نشان دادن به مردم و اعلام رسمي خلافت وي , راه را براي هر نوع توجيه و تاويلي بست و « غديرخم » را در تاريخ اسلام به طور قطعي و روشن به ثبت رساند.

.5 آيه اي كه قبل از اعلام رسمي ولايت اميرمومنان عليه السلام نازل شد , بيانگر اهميت فوق العاده غدير بود و از سويي , بيانگر نگراني هاي رسول خداصلي الله عليه وآله وسلم در اين زمينه هست:

« يا ايها الرسول بلغ ما انزل اليك من ربك و ان لم تفعل فما بلغت رسالته والله يعصمك من الناس ان الله لايهدي القوم الكافرين » (1 )

 اي پيامبر! آنچه از طرف پروردگارت بر تو نازل شده است كاملا (به مردم ) برسان , و اگر (اين كار را) نكني , رسالت او را انجام نداده اي . خداوند تو را از (خطرات احتمالي ) مردم نگه مي دارد و خداوند جمعيت كافران را هدايت نمي كند. در قرآن چنين آيه تهديدآميزي خطاب به رسول خدا وجود ندارد و به صراحت اعلام نشدن ولايت علي عليه السلام را , مساوي با عدم تبليغ رسالت الهي معرفي مي نمايد و در مقابل نگراني هايي كه رسول خدا داشت , وعده حفظ و حراست به ايشان داده مي شود. اما آيه اي كه بعد از اعلام ولايت علي عليه السلام در غدير نازل شد , موجي از سرور و شادي را در دل هاي مومنان پديد آورد و آرامش و اطمينان خاطري به آنان بخشيد : « اليوم يئس الذين كفروا من دينكم فلا تخشوهم واخشوني اليوم اكملت لكم دينكم و اتممت عليكم نعمتي و رضيت لكم الاسلام دينا » (2 )

امروز كافران از (زوال ) دين شما مايوس شدند. بنابراين از آن ها نترسيد و از من بترسيد! امروز دين شما را كامل كردم و نعمت خود را بر شما تمام نمودم و اسلام را به عنوان آيين (جاودان ) شما پذيرفتم .

 6 ـ فرمان رسول خداصلي الله عليه وآله وسلم به همه مسلمانان حاضر در غديرخم , مبني بر بيعت با اميرمومنان عليه السلام نيز حادثه مهمي بود كه در همان روز اتفاق افتاد. حضرت به همه مسلمانان دستور دادند تا با اميرمومنان عليه السلام دست بيعت دهند و اعلام وفاداري كنند. به همين منظور , خيمه اي فراهم شد و علي عليه السلام در آن خيمه نشست و مسلمانان يكايك با ايشان بيعت كردند و حتي روش خاصي براي بيعت زنان با حضرت تدارك ديده شد; تا آنان نيز با خليفه رسول خدا بيعت نمايند. به رغم صراحت سخنان رسول اكرم در غدير و شفاف بودن مقصود ايشان , پس از ارتحال آن حضرت , مشكلات عديده اي بروز كرد و مسير ترسيم شده از طرف آن بزرگوار تغيير نمود. در چنين شرايطي بود كه حضرت زهراعليها السلام با موقعيت خاصي كه در ميان امت داشت , به حمايت از اميرمومنان عليه السلام برخاست و با استدلال هاي قوي و منطق متين , از حق الهي علي عليه السلام دفاع نمود و با تاكيد بر جريان غديرخم و كلمات صريح رسول خدا در آن روز تاريخي , پرده از رخسار حقيقت غبار گرفته بر گرفت و مسلمانان را به بيعتي كه در غديرخم با اميرمومنان عليه السلام داشتند , متوجه ساخت تا براي چندمين بار , حجت بر آنان تمام شود و راه دفاع از حق تا ابد بر روي شيفتگان حق هموار گردد. لازم به ذكر است كه شيعيان اهل بيت عصمت و طهارت عليهم السلام نيز در طول تاريخ بيشترين تلاش را براي حفظ و صيانت از حديث غدير به عمل آورده اند و در مباحثات علمي خود , پيوسته به آن احتجاج نموده اند. خداوند را سپاسگزاريم كه بر اثر تلاش عالمان بزرگ اسلامي , امروز نيز حديث غدير بر تارك احاديث به يادگار مانده از رسول خدا مي درخشد و جايگاه ويژه خود را حفظ نموده است و حقيقتا مي تواند مهم ترين عامل « وحدت » بين تمام گروه هاي مسلمان باشد. اميد است كلماتي كه از حضرت فاطمه زهراعليها السلام پيرامون غدير تقديم مي گردد , در روشن تر شدن راه حقيقت جويان , مفيد و كارگشا باشد. ان شاالله

 پاورقي :

1 ـ مائده , .67

2 ـ همان , .3